Matthäus Waissel Chronica Alter Preusscher, 1599 r. Kronika Prusy, Zakon krzyżacki

Gedruckt zu Königberg in Preussen : bey Georgen Osterbergern, 1599 r. | oprawa twarda półskórek, tłoczenia na grzbiecie | pęknięcie przy grzbiecie i niewielki ubytek, przetarcia i stłuczenia rogów, przetarcia okładki | błędna foliacja , na stronach podklejenia i uzupełnienia introligatorskie, kilka kart naddartych, uzupełnienie jednej karty z ręcznie przepisanym tekstem (z poprzedniej epoki), ubytek w karcie 110 (bark części tekstu, rozdarcie), ślad zawilgocenia i plamy na części str., miejscowe notatki, podkreślenia i zaznaczenia
Chronica Alter Preusscher Eifflendischer, und Curlendischer Historien. Von dem Lande Preussen, vnd seiner Gelegenheit: Von dem Vrsprung, vnd ankunfft der alten heidenischen Völcker, so das Land zu Preussen anfenglich besessen haben: Von iren Abgöttern, vnd heidenischem Gottesdienst: gemeinem Leben: Hochzeiten: vnd Begrebnissen. Item: Von dem Anfang des Ordens der Ritterbrüder des Hospitals S. Marien, Deudtsches Hauses zu Jerusalem: vnd, Wie dieselben erstmals in Preussen gekomen sind: das Land bestritten, vnd eingenomen: mit Schlössern, vnd Städten bebawet: zum Christlichen Glauben gebracht: vnd widerumb verloren haben. Daneben auch, wie Eifflandt, vnd Curlandt, von den Christen erstlich erfunden: bestritten: zum waren Glauben: vnd an den Deudtschen Orden gekomen sind, &c. zugleich mit beschrieben wird. Aus alten geschriebenen Historien, ordentlich verfasset, vnd menninglich zu nutz in den Druck gegeben. Durch Matthaevm Waisselivm, von Bartenstein, weyland Pfarrern zu Lanckheim.
Historie staropruskie, eifflendyjskie i kurlendyjskie, o ziemi pruskiej i jej szansach, o pochodzeniu i przybyciu dawnych ludów pogańskich

Rzadki starodruk wydany w Królewcu poświęcony terenom historycznych Prus oraz rycerstwu Zakonu krzyżackiego w treści drzeworyty- ilustracje i herby.

 Za bibliografią Estraichera:
Na odwrocie tytułu drzeworyt „Ein alter heidnischer Preusz”. Przedstawia Prusaka w łapciach, w czapce, w kaftanie, przepasanego łykiem, za to zatkniętych pięć małych pałek (jakby do rzucania?), w ręku długa, wysoka pałka. Zdaje się, że robione z natury wedle stroju ludności pruskiej z końca XVI w.
Dedykacja burmistrzom, rajcom, sędziom i ławnikom miast pruskich; po czym wiersz o historii, oraz herb „der alten heidn. Preussen” (dwie korony na tarczy herb.) i wierszyk.
Dzieło dzieli się co do treści na część poświęconą dawnym Prusakom oraz na część o dziejach Zakonu (aż po r. 1525). Poprzedza obie te części krótki geograficzny opis kraju.
Część I kończy się na k. 27. Zawiera m. i. obszerny opis małżeństw i wesel, pogrzebów, czci kozła, czarodziejskiego poszukiwania kradzieży. Czy wszystko czerpał z Grunawa i Stelli, czy też dodał co z własnej obserwacji współczesnych Prusaków, należałoby sprawdzić.
Część II idzie od k. 27 verso. Zawiera dzieje Prus w epoce Zakonu, ułożone wedle panowania mistrzów. Przy każdym mistrzu podany jest jego herb w renesansowym obramowania (podtrzymywany często przez jakieś fantastyczne istoty).
Z dokumentów przytacza na k. 145 tekst „bundu” miast i ziem z r. 1440; na k. 152 pismo kartuza Henryka Borringera do w. mistrza z r. 1428; na k. 175 pismo stanów z r. 1454; tekst aktu hołdowniczego z r. 1525. — Na k. 247 omawia Pfaffenkrieg. — Na k. 362 o inwazji jakiejś sekty holenderskiej „Kittelbrüderorden” do Prus i na Litwę z początkiem w. XVI. Nie umiem powiedzieć, czy i tu nie opiera się na jakich ustnych tradycjach?
Kończą wykazy chronolog. wielkich mistrzów w Prusiech i Inflantach, oraz objaśnienie o monecie używanej w Prusiech w XVI w.